Słonie na Sri Lance. Cała prawda o Pinnawala i Uda Walawe

Miałam takie niewinne marzenie z dzieciństwa – zaprzyjaźnić się ze słoniem. Nic dziwnego więc, że kiedy już znaleźliśmy się na Sri Lance, nie było opcji, by ominąć słoniowe atrakcje – wszak tak dużo słyszałam o dzikich słoniach niszczących uprawy na północy i tych żyjących w parkach narodowych na południu! Niestety wiele słyszałam też o cierpieniach azjatyckich słoni i ich wykorzystywaniu ponad siły. Dlatego muszę tu podkreślić, że „atrakcją” nie jest dla mnie ujeżdżanie słonia, karmienie go słodyczami czy otrzymywanie błogosławieństwa trąbą – tresowane słonie cierpią, a ich kręgosłupy nie są przystosowane do dźwigania ciężarów.

Wiele lat temu oglądałam dokument o Pinnawala Orphanage – sierocińcu dla słoni, który w swym pierwotnym założeniu miał być schronieniem dla porzuconych, rannych i kalekich zwierząt. W mojej głowie utrwalił się obraz słoniątek otoczonych troskliwą opieką wolontariuszy o wrażliwych sercach. Radosne kąpiele słoni w rzece, hasanie wśród zielonych traw, polewanie wodą z trąby w promieniach zachodzącego słońca, no cud, miód i orzeszki. Czerwona lampka zapaliła mi się, gdy zaczęłam przeglądać niedawno stworzone raporty o Pinnawala – czyżby przez ostatnie 15 lat coś tam się zmieniło? Czyżby słoniom działa się krzywda? Moje wątpliwości były tak duże, że w ostatniej chwili chciałam zrezygnować z wyprawy do sierocińca i spędzić dzień w Kandy. Ale uległam… I wiecie co? Takiego kaca moralnego jeszcze nigdy w życiu nie zaliczyłam! Jestem zła na siebie, że nie posłuchałam internetów ani nie zwróciłam uwagi na znaki wieszczące katastrofę. Ale po kolei…

Nie jedźcie do Pinnawala! Czyli sześć obrazów cierpienia

Obraz pierwszy. Zmowa

Wysiadamy z lokalnego autobusu, który przywiózł nas z Kandy – do Pinnawala mamy jeszcze 6 kilometrów. Jest już trochę późno, bo po 12.00, więc z bólem serca decydujemy się na rikszę. Ustalamy cenę, miejsce, wsiadamy, jedziemy. Jak wielkie jest moje zdziwienie, gdy po drodze do sierocińca zauważam kilka miejsc oferujących „elephant ride”! A jak wielkie jest moje zdziwienie, gdy po 3 kilometrach nasz rikszarz zatrzymuje się przed jednym z takich miejsc (szyld obwieszcza dumnie „Elephant Foundation”), mówiąc „jesteśmy na miejscu”! Zdezorientowani mówimy „Halo, panie rikszarzu, miałeś zawieźć nas do Pinnawala. Nie oszukasz nas – widzimy, że to nie tu”. Na co rikszarz: „Dajcie spokój z Pinnawala, tu jest lepiej, bo można przejechać się na słoniu”. Szczęki nam opadły. Przysięgam, tak wkurwionego Damiana jeszcze nigdy w życiu nie widziałam – jeszcze chwila a po wulgarnej wiązance wyzwisk poszłyby w ruch kamienie… Bo oczywiście rikszarz odmówił zawiezienia we właściwie miejsce, a pieniędzy sobie zażyczył. Smutny wniosek jest następujący: na fali popularności sierocińca powstało wiele mniejszych biznesów w okolicy. Tak, biznesów – nie mających na uwadze dobra słoni, a wyciągających kasę od turystów. Tak, biznesy te mają umowy z rikszarzami, by ci oszukiwali pasażerów. I tak, przez bramę ogrodzenia „Elephant Foundation” widziałam sporą grupę białych ujeżdżających w najlepsze stadko wymęczonych słoni.

Obraz drugi. Turysto, płać (słono)

Musimy się do tego przyznać – cena za wejście do sierocińca była dla nas szokiem. Głównie dlatego, że informacje na jej temat, które można znaleźć w internecie czy przewodnikach, są już od dawna (a na pewno od wielu miesięcy) przestarzałe, a na stronie Pinnawala oczywiście ani słowa o konkretach. Za osobę musieliśmy zapłacić 2 500 lankijskich rupii, czyli 70 zł – to cena za wejściówkę obejmującą obserwowanie kąpieli słoni w rzece. Naszły nas wątpliwości – do czyich rąk trafiają te pieniądze? Chyba nie muszę wspominać, że gdy tak staliśmy zasmuceni przed bramą, zleciało się stado rikszarzy oferujących zawiezienie w tańsze i lepsze miejsce, gdzie można pojeździć na słoniu?

Obraz trzeci. Łańcuchy

Pierwsze, co rzuca się w oczy po wejściu do sierocińca? Zwierzęta skute łańcuchami. Cóż, może inni zwracają uwagę na inne sprawy, bo pełno tam ludzkiego śmiechu i atmosfery beztroskiej zabawy. Jest w tym coś demonicznego, a na pewno głęboko przejmującego, gdy widzisz gromadę dokazujących, radosnych dzieciaków hasających wokół skutego łańcuchami słonia. W łańcuchach stoją i pracują słonie dorosłe, część z nich jest też uwiązana podczas kąpieli. Tak, tej radosnej kąpieli z oblewaniem wodą w promieniach zachodzącego słońca.

A czemu słonie pracują? W Pinnawala zwierzęta, między porą karmienia oraz czasem ochłody w rzece (obie „atrakcje” dostępne dla zwiedzających), przenoszą drewno i gałęzie, które później jedzą. Szybko dowiedzieliśmy się, że z ich odchodów tworzy się później ekologiczny papier, który oczywiście można zakupić jako oryginalny produkt sierocińca (i który jest eksportowany m.in. do USA czy Australii). Podobno pieniądze ze sprzedaży wspierają Elephant Orphanage. Jak jest naprawdę? Oj, chcielibyśmy to wiedzieć.

Obraz czwarty. Ból i strach

Nie trzeba być specjalistą od psychologii zwierzęcej, by zauważyć, na czym bazują relacje słoni i ich opiekunów. Nie, nie jest to międzygatunkowa, latami wypracowana przyjaźń. To strach przed bólem. W przypadku malutkich słoni „opiekunowie” (nie potrafię już napisać tego słowa inaczej niż w cudzysłowie) używają cienkich bambusowych kijów, bijąc słoniątka o wiele częściej, niż wydaje się to potrzebne. Podczas karmienia mlekiem, gdy wszyscy zgromadzeni byli wokół wybiegu, rzuciłam okiem, co dzieje się w pobliskiej zagrodzie. Spotkałam tam chłopaka bijącego kijem stojące słoniątko. Zupełnie bez celu. Gdy tylko mnie zauważył, natychmiast przestał i zaczął głaskać zwierzaka – chyba próbował ustawić się do zdjęcia.

Dorosłe słonie są natomiast traktowane o wiele ostrzej. W ruch idzie owiany złą sławą bull hook – specjalny kij zakończony hakiem. „Opiekunowie” wiedzą, w które miejsca na słoniowym ciele wbić ostrze, by sprawić jak największy ból. Początkowo żywiłam nadzieję, że oni tylko tak nim straszą, a używają w wyjątkowych sytuacjach, na przykład, gdy słoń staje się agresywny… Ale nie. Hak służy w Pinnawala do zmuszenia słonia, by się położył w wodzie, do przyprowadzenia go w wybrane miejsce na życzenie turysty, do popędzenia, gdy zwierzak ociąga się z podniesieniem bali drewna. I niech mi nawet nikt nie próbuje wmówić, że słoń ma grubą skórę i go to nie boli, jeśli na własne oczy widzę stare rany i lejącą się świeżą krew…

Obraz piąty. Ludzka głupota

Przyglądamy się karmieniu mlekiem słoniątka. Na tę atrakcję trzeba wykupić osobny bilet – machasz nim przed oczami „opiekuna”, po czym dostajesz butelkę i karmisz berbecia. Pod koniec zwierzak często nie ma już ochoty na mleko, ale kto by się tym przejmował. Ludzi coraz mniej, więc „opiekunowie”, zamiast mieć oko na malucha, urządzają sobie pogaduchy. Nagle widzę, że dziewczyna po mojej lewej stronie wyciąga… lizaka. I tak, próbuje nim nakarmić słoniątko. Nie wierzę w to, co widzę – słoniątko błyskawicznie połyka słodkości. Razem z patyczkiem. Puste dziewczę śmieje się perliście, jej koleżanka cyka fotki, no niezły ubaw. Próbuję poinformować o sytuacji „opiekunów”… Ale wszyscy mnie zlewają. No tak, kogo obchodzą problemy żołądkowe słoni w sierocińcu dla słoni.

Obraz szósty. Cyrk

Co zrobi „opiekun”, gdy słoniątko nie ma już ochoty na mleko? Pociągnie je za ucho i zarządzi karmienie siłą. Co zrobi „opiekun”, gdy słoń, podczas pory kąpieli, nie chce podejść do uśmiechniętego turysty marzącego o strzeleniu sobie fotki ze słoniem? Użyje haka, brutalnie wbijając go pod słoniowe ucho i ciągnąc z całej siły.

Niech mi ktoś powie, że to nie jest cyrk, gdy rosyjskie, wytworne damy karmią przejedzonego malucha mlekiem z butelki, gdy w ogóle samo karmienie staje się atrakcją, gdy „opiekun”, za możliwość zdjęcia z „jego” słoniem, bierze od młodych Chinek 400 rupii… Niech ktoś mi powie, że to nie jest cyrk, gdy zgraja turystów rzuca się na słoniątko, by za wszelką cenę je dotknąć, a przy tym zrobić niezapomniane selfie.

Cały sierociniec przypomina połączenie jakiegoś pieprzonego obozu pracy z tanim cyrkiem właśnie. Po pierwszych 10 minutach spędzonych tam rozryczałam się jak dziecko. Potem zacisnęłam zęby. Obserwując kąpiące się słonie, próbowałam dopatrzyć się w ich życiu jakichś szczęśliwych chwil – wydawały się zrelaksowane i beztroskie, gdy „opiekunów” nie było w pobliżu, gdy mogły przejść na drugą stronę rzeki, spłatać jakiegoś figla (na przykład ukraść klapki pozostawione na skale), poznawać trąbą otaczający świat czy po prostu być ze sobą w stadzie, prowadząc słoniowe życie. Czar pryskał, gdy w ruch szły haki, brutalność, siła, łańcuchy, przymus – gdy można było spojrzeć w smutne i przerażone słoniowe oczy. Po wizycie w Pinnawala rozmawialiśmy z Damianem długo i emocjonalnie. Tak bardzo żałuję, że nasze pieniądze przyczyniły się do rozwoju takiego miejsca jak ten sierociniec. To chyba jedna z najgorszych rzeczy, jakie zrobiłam w życiu.

Ja wiem, że słonie z Pinnawala mogły mieć gorzej. Mogły wozić na sobie całymi dniami ciężkie tyłki turystów, stać cały dzień w upale przywiązane łańcuchami w jakiejś hinduistycznej świątyni bez szansy na zabawę w wodzie, stresować się podczas uroczystych pochodów pełnych hałasu i fajerwerków… Mogły też urodzić się kilkaset lat temu i ginąć na polu bitwy. Młode mogły być rozdzielone od matek i za pomocą bolesnej, wycieńczającej tresury być „uczone” malowania obrazków lub na amfetaminie pracować przy wycince lasów. Mogły być odseparowane od stada i, skazane na kontakt z nieczułym na ich potrzeby człowiekiem, stać się maszynką do zarabiania pieniędzy, a nawet być sprzedane do cyrku… Mogły. Dlaczego jednak ludzie, którzy tworzą sierociniec mający z założenia chronić słonie przed ludzkim okrucieństwem, pozwalają na zaistnienie w nim cierpienia, strachu, znieczulicy i ludzkiej głupoty? Dlaczego pracownicy i wolontariusze zachowują się, jakby dopiero co ściągnięto ich z ulicznego pochodu lub słonio-trekkingu po dżungli, gdzie dla zabawy znęcali się nad tymi pięknymi olbrzymami?

Zajrzyjcie do Uda Walawe! Cztery obrazy wolności

Zupełnie inne przeżycia towarzyszyły nam podczas safari w Uda Walawe, jednym z największych parków narodowych Sri Lanki, słynącym właśnie z obecności słoni. Na powierzchni 306 km2 żyje około 600 słoni – sporo miejsca mają, skubane!

A było to tak.

Obraz pierwszy. Poranne przywitanie

Oto więc jedziemy na spotkanie ze słoniami. Tym razem z tymi, które miały szczęście urodzić się w parku narodowym i żyć wśród natury, przy delikatnej tylko ingerencji człowieka, który pomaga podczas urazów czy choroby. Szósta rano, zaspani jesteśmy okrutnie, jeep pędzi, zimno nawet w polarze, a we włosach hula wiatr. Z lekka nieprzytomni obserwujemy wschodzące słońce, po czym przekraczamy granicę parku. Widzimy inne jeepy, ale dość szybko następuje rzecz niesamowita – nasz kierowca skręca nagle w boczną ścieżkę (jego bystre oko zauważyło słoniową kupę :)), przepuszcza inne auta, potem wyjeżdża, wyłącza silnik… I oto są – wychodzą nam na spotkanie. Chociaż nie do końca nam. Właściwie sprawiają wrażenie, jakby nic sobie z naszej obecności nie robiły. W ciszy obserwujemy, jak dwa samce, zupełnie zrelaksowane, podchodzą do siebie i witają się trąbami. „Cześć Michał, co tam po nocce, dobrze spałeś?”, „A wiesz Marcin, nie bardzo, bo taki mnie złapał głód nad ranem, że musiałem wstać i poobgryzać o tamte drzewo”. Gdy inne jeepy orientują się w sytuacji i podjeżdżają do nas – uciekamy jak najprędzej. Słonie także.

Obraz drugi. Prosto w serce

Trzy samice spoglądają na nasze auto bez strachu – chyba przyzwyczaiły się nieco do tych maszynowych zwierząt, bo szybko wracają do swoich zwyczajnych czynności. Jedna zajęta jest obgryzaniem liści na drzewie. Dwie – wyrywają rośliny z ziemi. Zafascynowani widzimy, jak wielką pracę musi wykonać trąba słonia, ile mięśni musi pracować, by zielenina trafiła do mordki. Zaczyna być upalnie – dla ochłodzenia obrzucają się zatem ziemią. Widzimy więź między słonicami (czyżby matka i córka?) – tulą się do siebie, jedna drugiej grzebie trąbą w pysku… „Ej, Hela, kamień ci utkwił między piątką a czwórką, daj pomogę!”. Na te scenki można patrzeć godzinami.

Czasem jedna ze słonic podnosi głowę, zamyśla się. W pewnym momencie dzieje się coś niewytłumaczalnego – podchodzi do mnie na wyciągnięcie ręki i spogląda głęboko w oczy. Boję się poruszyć, boję się oddychać – mam wrażenie, że słonica patrzy właśnie w mroki i blaski mojej duszy, coś analizuje, po czym przyjmuje to, jaka jestem. Nie ma w niej agresji ani strachu, jest za to akceptacja i tony słoniowego spokoju. Wszystko trwa może minutę – ale dla mnie to jeden z najbardziej magicznych momentów w życiu. Słonica odwraca wzrok, macha trąbą i wraca do reszty stadka.

Nasz przewodnik kwituje sytuację: „Słonie lubią dobrych ludzi. Od tych złych uciekają”. Chciałabym w to wierzyć 😉

Obraz trzeci. Pełna obstawa

Gdy jeep podjeżdża zbyt blisko stada słoni, w którym znajduje się maluch, zwierzaki nie są już takie ufne. Słonie zrobią wszystko, by chronić młode osobniki – otaczają je kołem, groźnie trąbią i uderzają trąbami o ziemię. Po takim spektaklu zostajemy skutecznie odstraszeni i wycofujemy się czym prędzej, zachwyceni słoniową solidarnością i opiekuńczością.

Obraz czwarty. Czy te oczy mogą kłamać?

Tak, wszystko można znaleźć w oczach słonia. W Pinnawala w wielu słoniowych spojrzeniach ujrzeliśmy zmęczenie, smutek, osowiałość, chorobę psychiczną, zrezygnowanie, strach na widok haka, pojawiły się nawet łzy. W parku narodowym – spokój, zrelaksowanie, radość ze spotkania słoniowego kumpla, złość skierowaną w stronę jeepów, gdy trzeba było chronić młode. Emocje zdrowe, naturalne, czyste. Które oczy wybieracie?

Uwierzcie mi – wielkim przeżyciem jest spotkanie ze szczęśliwym, zrelaksowanym słoniem. Takim, który nie musi stać uwiązany w boksie, za to może wędrować kilometrami tak jak lubi i brać kąpiel wtedy, kiedy ma na to ochotę. Rewelacyjna jest możliwość obserwowania stada – czasem na wyciągnięcie ręki, czasem z oddali – najlepiej tak, żeby słonie nie zorientowały się, że ktoś je podgląda. I to spojrzenie w słoniowe oczy – bezcenne.

Niestety istnieje też rysa na wizerunku parku narodowego. Okazuje się, że Uda Walawe nie potrafi poradzić sobie z bezmyślnymi turystami, którzy podchodzą do granic parku i próbują karmić słonie owocami i słodyczami. Zwierzaki, które nauczyły się przyjmować te kłopotliwe prezenty, mają potem problemy zdrowotne (naturalnie ich dieta jest zgoła inna), a weterynarze – pełne ręce roboty.

Może ktoś odczuwa potrzebę ujrzenia słonia w niewoli, nakarmienia go, dotknięcia, może nawet przejechania się na jego grzbiecie. Wtedy mam do takiej osoby małą prośbę: zanim wejdziesz do Pinnawala lub wsiądziesz na grzbiet słonia (czy też weźmiesz udział w innej słoniowej atrakcji), zastanów się, jak doszło do oswojenia tego pięknego zwierzęcia – ile musiało się nacierpieć i jak bardzo może boleć głowa, kiedy ktoś wbija głęboko w skórę metalowy hak.

Jeśli chcecie się dowiedzieć, na czym dokładnie polega ciężki los słoni w Azji, polecam artykuł: KLIK

Informacje praktyczne:

Pinnawala Elephant Orphanage:

Omijajcie to miejsce szerokim łukiem!

Uda Walawe:

• Z czystym sercem na nocleg przed safari możemy polecić guest house Walawa Park View. Bardzo uczciwi, uczynni ludzie – jedną porcję kolacji dostaliśmy, ku naszemu zaskoczeniu, za darmoszkę, pokoje czyste i schludne, dobry kontakt. Wystarczy przejrzeć ich księgę gości.
• Uważajcie na rikszarzy – w Udawalawe wszyscy mają zmowę z jednym hotelem, gdzie zawożą zbłąkanych, zmęczonych turystów (nawet jeśli ci podają inną nazwę miejsca docelowego). Prawdopodobnie, gdy podacie nazwę naszego guest house’u, będą udawać, że nie wiedzą o co chodzi, wyciągną telefon i spróbują nagonić was na wyżej wspomniany hotel. Nie przejmujcie się i łapcie autobus lub idźcie tam na piechotę – max 10 minut od miasteczka i zobaczycie szyld po prawej stronie.
• Cena za wejście do parku dla obcokrajowca 2950 rupii lankijskich (80 zł). Koszt wynajęcia jeepa z przewodnikiem to dodatkowe 3500 rupii (95 zł). Najlepiej zgadać się z inną grupką i wynająć jeepa wspólnie, wyjdzie taniej. Choć z drugiej strony – im mniej ludzi w jeepie, tym spokojniej i ciszej.
• Naszym kierowcą i zarazem przewodnikiem był właściciel guest house’u – Mohan Rathnaka. Polecamy go z uwagi na świetne umiejętności tropienia zwierzaków oraz przejażdżkę po bocznych drogach, którymi nikt inny się nie przemieszcza – dzięki temu nie jedziemy w korowodzie jeepów, nie straszymy zwierząt i mamy szansę zobaczyć więcej. Jego niezbyt mocną stroną jest natomiast angielski – bardziej skomplikowane pytania dotyczące dzikiej przyrody lepiej zadać wujkowi Google 😉 Kontakt do Mohana: (+74) 071 4555546
• Najlepiej park zwiedzać rano, tuż po wschodzie słońca. Po południu często się chmurzy i pada. Podobno warto zajrzeć do parku również przed zachodem słońca (wtedy łatwiej spotkać zwierzęta przy wodopoju) – tego jednak nie sprawdzaliśmy.
• Jeśli wybierzecie innego przewodnika – pilnujcie, by nie wiózł Was po rozjechanych przez inne jeepy ścieżkach. Niech skręci w mniej oczywiste miejsca. Nasz przewodnik miał swoje ścieżki, dzięki czemu po drodze nie spotykaliśmy innych jeepów. Zamiast tego – nasza trójka i dzika przyroda.

Uwaga! W Uda Walawe widzieliśmy nie tylko słonie. Pod kołami jeepa non stop przebiegały warany i pawie, zbiorniki wodne obstawione były przez dławigady indyjskie (ptaki z rodziny bocianów), co i rusz pojawiały się jelenie aksis, orły, zimorodki i pelikany, nad głowami skakały nam makaki i hulmany, w co większych „kałużach” kąpały się wiecznie przeżuwające bawoły indyjskie, udało nam się wypatrzeć krokodyle, widzieliśmy też kury cejlońskie, narodowe ptaki Sri Lanki oraz… przemykającego szybko jeżozwierza (rzecz raczej niespotykana za dnia)! Krótko mówiąc – Uda Walawe to niesamowity misz-masz przyrodniczy, rewelacyjna okazja do kontaktu z dziką naturą i poznania kilku gatunków zwierzaków, o których istnieniu wcześniej się nie wiedziało. A, podobno żyją tu też lamparty! 😉